Naar inhoud springen

Natuurwetenschappen en Archeologie

Uit Atlas Examenwiki
Vakinfo
Lessen en examens
DocentPatrick Degryse
Gert Verstraeten
LesvormHoorcollege
ExamenvormSchriftelijk
Achtergrond
Studiepunten4
Wanneer?2e bach, 2e sem
ECTSLink

2023

Juni

26 juni

Deel Archeometrie

  1. Prof. Verstraeten vindt een potscherf in zijn tuin. Hoe kan hij de plaats waar de scherf geproduceerd is bepalen? Hij mag geen incrementele of absolute dateringstechniek gebruiken.
  2. Stel dat prof. Verstraeten de scherf aantreft in een oude oven. Hoe kan hij bepalen waardat de bronnen waarvan het keramiek gemaakt is vandaan komen?
  3. Leg uit: ICP-MS. Hoe werkt het en voor wat wordt het gebruikt.


Deel milieu en datering

Gegeven: ER profiel Dijlevallei, pollendiagram van boorkern in Dijlevallei

  1. Pollendiagram
    1. hoe noemt dit soort grafiek?
    2. waarvoor staat AP? wat kunnen we hieruit afleiden? is er een verband zichtbaar tussen AP en andere curven op de grafiek?
    3. welke landschapsveranderingen kan je waarnemen op de grafiek?
    4. welke problemen met pollenanalyses zijn er? welke komen er specifiek terug in deze analyse (staan op de grafiek aangeduid)?
  2. Stel: je wilt de overgang tussen veen en mineraal sediment (op ER zichtbaar) dateren.
    1. Welke techniek(en) zou jij toepassen?
    2. Op welk principe is die gebaseerd?
    3. Welke bemonstering is nodig?
    4. Wat is de nauwkeurigheid?
    5. Wat is de precisie en wat betekent dit voor de analyse?

2022

Juni

27 juni

Deel Archeometrie - Degryse

  1. Er zijn fragmenten keramiek gevonden op een mediterraans eiland.
    1. Hoe zou je een eerste snelle en goedkope analyse uitvoeren die alle fragmenten kan bestuderen en de chemische variatie ervan kan bepalen? Maar mag nog niet invasief zijn; heeft deze voorwaarde implicaties voor de methode?
    2. Welke analytische gegevens zijn nodig om verder onderzoek te doen naar de herkomst van de keramiek?
    3. Welke technieken zou je gebruiken om dit te doen? Geef enkel die die je zou gebruiken en dus niet te veel.
    4. Wat is de samenstelling van keramiek en zou het een meerwaarde zijn om ook een geologische survey uit te voeren op het eiland
    5. Beschrijf 1 van de technieken uit vraag 1c in detail, echt alles er van uitleggen
  2. Leg volgende termen kort uit
    1. detectielimiet
    2. amorf


Deel milieu en datering - Verstraeten

  1. twee figuren gegeven (grafieken thermoluminescentie)
    1. Tot welke analytische techniek behoren deze grafieken
    2. Waarvoor staan de  curves op de bovenste figuur en wat zijn de verschillen ertussen
    3. Wat hebben beide figuren met elkaar te maken
    4. Wat doet de techniek op en welke waarde van de grafieken hebben we nodig voor een verdere analyse
    5. Wat betekent laboratorium dose
  2. figuur gegeven met drie modellen (elektrische resistiviteit)
    1. tot welke geofysische techniek behoort deze figuur
    2. leg deze techniek helemaal uit
    3. wat betekenen de verschillen in de kleuren
  3. pollendiagram gegeven
    1. wat zijn de vier zones aangeduid met romeinse cijfers op de verticale as
    2. waarom is de Tilia op de middelste figuur minder aanwezig dan op de rechtse (midden was nog niet gecorrigeerd) en wat zijn de implicaties hiervan voor verdere klimaatreconstructie
  4. Leg volgende termen kort uit
    1. wiggle matching
    2. sedDNA

Augustus

26 augustus

Deel archeometrie - Degryse

  1. Maak een korte vergelijking tussen ICP-MS en NAA. Welke techniek zou best zijn om te gebruiken in volgende situaties: Fe in ijzerslakken, Si in glas, Au in een koperen ring
  2. Smurfonië was ooit een rijke regio die graag bouwden met lokale gesteenten, dit is gebleken uit opgravingen in de hoofdstad en geschreven bronnen. Maak een voorstel (techniek, hoeveelheid stalen, tijd, kost) om de mineralen te onderzoeken die uit opgravingen zijn bovengekomen.
  3. Leg volgende termen kort uit
    1. opaak
    2. UV-straling


Deel milieu en datering - Verstraeten

  1. figuur gegeven (grafiek 14C-datering)
    1. welke techniek is dit
    2. wat betekenen de rode lijn, de blauwe lijnen en de zwarte curve/zone?
    3. hoe moet je de probabilities rechtsboven interpreteren
  2. figuur gegeven (GPR)
    1. welke techniek is dit
    2. hoe komt deze figuur tot stand, wat moet je doen op het terrein en welke naverwerking is er nodig
    3. wat betekenen de kleurverschillen en hoe kun je ze interpreteren
  3. figuur gegeven (diagram met verschillende gegevens)
    1. Hoe kan je zien wanneer menselijke aanwezigheid dicht bij het meer was en wanneer  ze ver waren
    2. Hoe zie je dat in her Ijzeren tijdperk bodemerosie was wanneer de mens dichtbij invloed uitoefende en er geen bodemerosie was op andere momenten dat de mens er was?
  4. Leg volgende termen kort uit
    1. equivalent dose
    2. crop mark

2021

Juni

21 juni

Deel archeometrie

  1. Glas gevonden op een eiland: herkomst bepalen? En chemische samenstelling nagaan? (5ptn)
  2. Hoe werkt petrografie (van keramiek) door middel van een slijpplaatje? Leg uit (3ptn)
  3. Kader aanvullen over: (van ICP OES en XRF)
    1. Voor welke elementen werkt dit niet?
    2. Precisie accuraatheid en detectielimiet
    3. Ioniserend/niet ioniserend

Deel milieureconstructie

  1. Figuur gegeven (C14) (4ptn)
    1. Wat geeft dit weer?
    2. Wat is de range op de x-as en hoe bekomt men dit?
    3. Wat is de range op de y-as en hoe bekomt men dit?
    4. Waarvoor staat de curve? (calibratiecurve)
    5. Voor wa t staat 6558+/-75 BP? Wat is BP en wat is +/-?
    6. Teken op de figuur hoe deze lijnen in verhouding staan met elkaar.
  2. Figuur gegeven (GPR) (4ptn)
    1. Welke techniek wordt hier gebruikt?
    2. Hoe werkt deze techniek? Wat heeft men nodig? Is er nog naverwerking nodig?
    3. ?
    4. Voor wat staat nS?
  3. Figuur gegeven (pollenspectrum) (2ptn)
    1. Wat wordt er op de rechter kant van de y-as weergegeven? En hoe wordt deze bekomen?
    2. Waarom verschilt de verhouding van de Tilia op de tweede en derde figuur? Welke implicaties zijn er bij vegetatiereconstructie?

2020

Juni

21 juni

DEEL ARCHEOMETRIE (15p)

  1. Een heleboel glas op een eiland (1400 stuks ofzo). (9p)
    1. Hoe ga je in eerste instantie op een snelle, goedkope en niet-invasieve manier de chemische samenstelling na? (1,5p)
    2. Om de herkomst te bepalen, welke materiaaleigenschappen moet je dan kennen? (1p)
    3. Stel zelf techniek(en) voor om een herkomst studie uit te voeren. Geef ook aan wat je precies wilt meten en of de methode invasief/destructief is. Som niet meer methoden op dan nodig zijn. (2p)
    4. Van wat wordt glas gemaakt? Zou een geologische survey van het eiland helpen bij de herkomstbepaling? Naar welke grondstoffen zou je dan op zoek gaan? (1,5p)
    5. Leg 1 van je gekozen methoden uit (vraag c). Vermeld ook de precisie, nauwkeurigheid, detectielimiet (ordegrootte is voldoende).
    6. Bespreek ook de bruikbaarheid in brede archeologische context: op welke materialen is het bruikbaar en wat meet je? (3p)
  2. Figuur bespreken (3p)
    1. Welke methode werd gebruikt? (XRD) (0,5p)
    2. Wat meet deze methode? Hoe werkt het? (1,5)
    3. Voor welke archeologische materialen kan men deze methode gebruiken? (1p)
  3. Termen uitleggen (3p)
    1. Detectielimiet (1p)
    2. Amorf (1p)
    3. Precisie (1p)

DEEL PALEOKLIMAAT EN DATERING (15p)

  1. Figuur bespreken
    1. Welke methode werd gebruikt? (GPR)
    2. De y-as links en rechts staan in verschillende eenheden. Wat meet men en hoe zet men dit om naar de andere eenheid? (tijd; diepte)
    3. Wanneer werkt deze methode niet goed? Welke andere prospectiemethode kan je dan best verkiezen?
  2. Figuur bespreken
    1. Welke methode werd gebruikt? (14C-datering) (0,5)
    2. Wat stelt de lichtgrijze range op de y-as voor? In welke eenheid staat ze? (1p)
    3. Wat stelt de donkergrijze range op de x-as voor? In welke eenheid staat ze?(1p)
    4. Wat stelt de grafiek voor? (calibratiecurve) (0,5p)
    5. Hoe stelt men deze curve op? (1,5p?)
  3. Figuur bespreken (palynologie)
    1. Men komt verschillende problemen tegen in de palynologie. Geef er drie. (3p?)
    2. Wat gebeurt er bij letter A? Aan wat wordt dit fenomeen meestal toegeschreven?
    3. Hoe noemt men dit fenomeen typisch? (landnam)
    4. Waar staat de kolom “zonation” voor?
  4. Termen uitleggen (3p)
    1. Wiggle-matching (1p)
    2. Isotopic stages (1p)
    3. Gloeicurve (1p)

2017

Juni

26 juni

(F. Rademakers)

Deel archeometrie:

  1. Verhaaltje over Trumpiaan: welke methode gerbuiken om koper in afzettingen te bepalen? Wat voor de herkomst, en gekozen methode helemaal uitleggen: precisie, acuuraatheid, detectielimiet, bredere archeologische toepassing, voorbereiding staal.
  2. Woordjes uitleggen: precisie, accuraatheid, isotoop, amorf
  3. Grafiek gegeven: bij welke methode hoort dit. (Massaspectrometrie)


Deel landschap en milieu:

  1. Grafiek GPR en hier vragen over: o.a. effect van water
  2. Figuren over dendrochronologie en daar vragen over
  3. Grafiek 14C-methode en hier vragen over: assen en verdelingen op de assen kunnen uitleggen, bereik techniek in Europa,...
  4. Figuur over pollenanalyse en hier vragen over

2016

Juni

Degryse:

  1. Leg woordjes uit: plasma, chromatografie, amorf (/3)
  2. Stel onderzoeksplan op voor de productie en grondstoffen van verschillende potten uit keramiek te bepalen. Leg elke techiek uit, hoe deze toepasbaar is, wat de accuraatheid, preciesie en detectielimiet ervan is. (/7)

Verstraeten:

  1. Grafieken van Thermoluminescentie gegeven, uitleggen voor welke techniek deze gebruikt werden, wat er daarmee bepaald werd, hoe deze grafieken bepaald werden en uitleggen wat er op de assen te zien was (/4)
  2. 3 ER-profielen, uitleggen waarvoor ze stonden, hoe ze opgesteld werden en kort interpreteren (/4)
  3. Woordjes kort uitleggen: fytoliet, pollenspectrum (/2)

2015

Juni

Degryse:

  1. woordjes: plasma en UV straling
  2. AAS uitleggen
  3. Stel een onderzoeksplan op om de productie van glas te onderzoeken


Verstraeten:

  1. figuur van C14: wat rode curve, de blauwe curve, de zwarte vlek
  2. 3 figuren van GPR
  3. figuur van boompollen

September

Degryse:

  1. vergelijk en leg alles uit van XRF en ICP-OES
  2. 5 archeologische situaties -> welke methode gebruik je en leg kort uit telkens. zoals:  
    1. welk materiaal wordt gebruikt als blauw pigment voor een Vlaams schilderwerk
    2. welke edelsteen (of imitatieglas) werd gebruikt bij een egyptisch dodenmasker
    3. ...


Verstraeten:

  1. Thermoluminescentie
  2. Elektrische resistiviteit + figuur van de Dijle
  3. kort uitleggen:
    1. pollenassemblagezones
    2. lidar

2014

Juni

Enkel gegeven door Degryse

  1. Vier woordjes kort en bondig uitleggen: (4 ptn)
    1. plasma
    2. thermoluminescentie
    3. chromatografie
    4. accuraatheid/precisie
  2. Hoe breng je de structuur van materie in verband met de fysico-chemische basis van C14-datering? (5 ptn)
    1. Hoe gaat deze datering in zijn werk?
    2. Op welke materialen kan dit toegepast worden?
    3. Geef 3 voordelen en 3 nadelen van deze dateringstechniek.
  3. Zeer lange vraag over een zeker DeWeverië en diRupië. In DeWeverië vond men sporen van lokale keramiekproductie die bovendien gedateerd konden worden in 3 tijdsperiodes. Verder vindt men deze keramiek in archeologische context terug over het volledige gebied van DeWeverië en diRupië. In diRupië zijn er daarentegen geen sporen van keramiekproductie. Wel zijn hier aanwijzingen voor ijzerproductie aan de hand van slakken. Deze slakken kunnen echter niet chronologisch in de tijd geplaatst worden. Wel zijn er in diRupië vindplaatsen van ijzererts. De vraag is nu om een archeologische vraagstelling te ontwikkelen om de productie en grondstoffen voor de 2 verschillende materialen te onderzoeken. Hierbij moesten de verschillende gebruikte technieken besproken worden (werking van techniek, wat je er uit haalt, je staalname, precisie, accuraatheid, detectielimiet). Ook moest je bij het bespreken van de gebruikte technieken rekening houden met de kosten, want je werkingsbudget is beperkt. (En let op, niet beginnen over dateringsmethoden.)  (6 ptn)
  4. Je wilt rond een antieke site een reconstructie maken van het landschap. Verder wil je achterhalen of wijzigingen in het landschap veroorzaakt werden door menselijke of door natuurlijke invloeden (bv. klimaatsfenomenen). De site is gelegen in intramontaan gebied in de nabijheid van een meer. Verder vindt je op de site een huis, een vermoedelijke opslagplaats en sporen van een publieke ruimte. Met welke technieken ga je aan de slag? (5 ptn)

2013

Juni

voor 2014 was het examen mondeling

Deel Verstraeten

  • Bespreek op basis van onderstaande figuren (landschap, kalibratie curve met een wiggle erop, dwarsdoorsnede van een olijfboom met jaarringen) hoe deze kunnen bijdragen tot een verbeteringen van C-14 dateringen
  • Leg de volgende termen uit op basis van onderstaande figuur ( 3 pollendiagrammen met arboreale, non-arboreale pollen, …): pollensom, pollenspectrum, pollendiagram, pollenevolutie (mens + natuur factor)
  • Gegeven: 3 figuren van elektrische resitiviteit methode (gemeten schijnbare, berekende schijnbare en werkelijke resistiviteit) voor de Dijle vallei: Welke methode werd hier toegepast? Hoe komt men tot deze figuren en wat is het verschil tussen de drie figuren? Hoe moet dit geïnterpreteerd worden?
  • Gegeven: 2 figuren van thermoluminescentie (gloeicurve en grafiek om equivalente dosis af te lezen). Bespreek deze figuren.
  • Pollendiagram gegeven bekomen uit sedimentboring uit de alluviale vlakte van de Dijle. Welke wijzigingen in het paleomilieu deden zich voor. Wat zijn de beperkingen van palynologie.
  • Gegeven: figuur met OSL en 14C dateringen in de bodem. Op basis van de figuur uitleggen wat de accuraatheid/nauwkeurigheid en precisie van beide is. (De figuur zag er als volgt uit: op de y-as de diepte, op de x-as de tijd. Een lijn met de meest waarschijnlijke datum van begraving van het sediment. En dan wat balkjes van verschillende breedte voor OSL en 14C. Ze lagen op verschillende afstanden van de lijn.)


Deel Degryse

  • Leg de volgende termen kort uit: x-stralen, isotopen, plasma
  • Leg kort de volgende termen uit: analysator - microgolven - fluorescentie
  • Hoe kan je een standaardisatie uitvoeren van losse atomen in een oplossing met ICP-MS. Hoe kan je accuraatheid en precisie meten en hoe werkt deze methode?
  • Bespreek de AAS techniek volledig tot in de details ( methode + fysische logica), hoe kan men dit standaardiseren en hoe kan met de accuraatheid en precisie nagaan.
  • Chromatografie helemaal uitleggen
  • Hoe kun je de herkomst van glas bepalen
  • De structuur van de materie en SEM-EDXRF. verband en hoe werkt de techniek (wat meet je, hoe werkt het en wat is het resultaat)
  • Hoe zou je een onderzoek naar de herkomst van uitvoeren.

Oudere vragen - Verkregen van de Archeologen

Dit zijn oudere vragen die in het verleden gesteld zijn. Ze zijn verkregen van de archeologen en sommige zijn misschien niet meer relevant.

  • U heeft een huis gevonden in de Egyptische woestijn, er is nog hout aanwezig, wat kan u doen om te dateren en het milieu te reconstrueren? (denk ook aan de kostprijs etc)
  • U hebt een kano gevonden in veen, wat kan u doen om te dateren en om het milieu te reconstrueren ?
  • Een pollenanalyses uitleggen
  • Als u nabij een Romeinse landbouwnederzetting in Haspengouw een monster neemt in het veen in een vallei van een beekje, hoe gaat uw pollenanalyse er dan uitzien? Teken dit in detail.
  • Infrarood- en UV-fotografie, X-stralenradiografie en xeroradiografie : werkwijze, opstelling?
  • Wat is het nut anthracologie voor archeologie?
  • Geef uitleg en interpretatie van een grafiek met analyse van Minoïsch en Mykeens aardewerk.
  • Wat verstaan we onder 'standaardafwijking'? Werk zelf een voorbeeld uit waarin je 30 representatieve waarden onderbrengt in vijf categorieën. Bereken hierop de standaardafwijking.
  • U vindt een oven op een Ijzertijdsite, bestreken met klei en wat verbrande en onverbrande houtskool en wat potscherven in situ. Je wil deze oven dateren, welke van deze technieken zou je gebruiken, waarom wel/niet: Fluor, aardmagnetisme, TL, C 14, fission track.
  • Welke berekeningen moeten gemaakt worden om een TL ouderdom te berekenen?
  • Waarvoor kan je TL gebruiken?
  • Grafiek met daarop de gemiddelde waarden van verschillende elementen aangetroffen in keramiek van een bepaalde laag op een site. Daaronder een grafiek van een site verderop met een gelijkaardig diagram.
  • Hoe goed zijn bepaalde materialen dateerbaar door de verschillende methodes en waarom?
  • Leg uit: zuurstofisotopen.
  • Termen uitleggen zoals floating chronology, GPR, equivalente dosis.
  • Wiggle matching + grafische voorstelling?
  • Termen uitleggen: elektron, dochterelement , plasma, slijpplaatje, ESR, pollensom, isotoopfractionering, NAP, electrische conductiviteit, proton,molecule, analysator, polarisator, detectielimiet, amorf , pleochroïsisme , fluorescentie, symmetrie-element,, opaak, Fluorescentie, Molecule, Isotoop , Archeometrie, Opvallend licht.
  • AAS en NAA vergelijken.
  • Vergelijking XRF en ICP-MS.
  • Vergelijking van U-Th, C14 en OSL op vlak van accuraatheid en precisie. Toepassen op: (1)Mammoetbeen in moeras (2)Houtkoolresten van mesolitisch vuur (3)Mudbricks onder zandlaag.
  • Case-study van de Woluwiërs. U vindt 5 types keramiek van 3 tijdsperiodes + hoop ijzerslakken. Welke technieken past u toe? (beste methodes selecteren, u heeft geen eindeloos budget + tijd)
  • Vergelijking NAA en XRF.
  • D/L ratio
  • Detrital Reminent Magnetism
  • Waarom moet bij weergave van radiocarboondateringen steeds het gedateerde materiaal worden weergegeven?
  • Waarom geeft organische koolstof dat in contact kwam met anorganische koolstof een overschatting in radiocarboonjaren?
  • Waarom geeft penetratie van wortels in diepere lagen meestal een onderschatting in leeftijd?
  • Correct of niet correct en argumenteer:
    • Bewerking van landbouwgrond geeft zoals bioturbatie door wormen enkel een verticale spreiding.
    • Een put waarvan u het einde van de gebruiksgeschiedenis wilt kennen kan u beter dateren met een OSL-datering van de onderste lagen van de vulling dan door het dateren van houtskool die zich in die put bevindt.
    • In de Egyptische woestijn is een huis teruggevonden in mudbricks. Enkel de onderste twee mudbricklagen van de fundamenten zijn nog bewaard. De bewoningsgeschiedenis van deze nederzetting is niet meer te dateren.
    • U wilt een tunnelsysteem waarvan u de in en uitgang kent in kaart brengen. U gebruikt een GPR met een antenne van 1000Mhz.
    • Met magnetische prospectie kunt u structuren in mudbrick die gedeeltelijk of volledig met zand overdekt zijn terugvinden.
    • In ariede gebieden met extreme irrigatie treedt vaak salinisatie op. Vaak worden deze gebieden nog eens overdekt door stuifzand ed. Dit is helaas niet in kaart te brengen met geofysische technieken.
    • Plantenresten leiden tot een betere lokale vegetatiereconstructie dan pollen.
    • Opkomst van landbouw wordt steeds gekenmerkt door achteruitgang van het boombestand en de opkomst van weegbree.
    • Schapen en geiten hebben geen enkele invloed op de verspreiding van artefacten.
    • AAS en XRF: vergelijk (principes, accuraatheid, precisie, bereik, voor- en nadelen,...)
    • Wiggle-matching is dè techniek om radiocarboonleeftijden om te zetten in kalenderjaren.
    • Om een opgevulde put te dateren kan men beter de onderste sedimenten dateren met OSL dan de houtskoolfragmenten op de bodem van de put met C14.
    • Om een been uit het Midden-Paleolithicum te dateren maakt men best gebruik van C14 ipv U-Th.
  • Welke technieken gebruikt u om Grieks goud en zilver te onderzoeken? (zowel wat artefacten als wat grondstof betreft)
  • Screenshot van een diagram uit oxcal: leg uit.
  • Fictief land, streek en volk dat lang geleden welvarend was en een voorkeur had voor lokale marmer en natuurlijke gesteenten aldaar. Doe een voorstel voor onderzoek, aantal stalen, analysetechnieken, rekening houdende met duur, prijs, ...
  • Vergelijk XRD en AAS.
  • Welke technieken kan je toepassen op ceramiek uit MegaMindyland?
  • Vergelijking XRD en NAA
  • Via een grafiek van; een sediment met OLS, C14 en een potscherf, de precisie en nauwkeurigheid van deze dateringen bespreken
  • Wat is het verband tussen structuur van de materie en XRF. Bespreek XRF, kan je hiermee Pb en Cu in archeologische sedimenten vinden? Definieer termen precisie, accuraatheid en detectielimiet in verband met XRF.
  • Vergelijk TIMS vs. AAS.
  • Obsidiaan Hydratatie?
  • Complacent series  
  • Heeft een mesolithische site in de kempen meer last van horizontale spreiding dan een neolithische site op het leemplateau omdat ze ouder is?
  • Vergelijk XRD met ICP-MS
  • Bespreek: AES.
  • Met welke methoden zou je Middeleeuwse ceramiek onderzoeken? (grondstof + artefact)
  • Welke technieken ga je toepassen op goud en zilver? bespreek zowel de voorwerpen als de grondstoffen
  • Vergelijk XRD en INAA.
  • Dataset van de gemeten waardes van Cu en Pb aan de hand waarvan men de precisie en nauwkeurigheid van de techniek(AAS) moet bespreken.
  • Bespreek het belang van precisie en accuraatheid bij onderzoek naar bodemvervuiling in de oudheid.
Overgenomen van "http://wiki.atlasleuven.be/index.php?title=Natuurwetenschappen_en_Archeologie&oldid=325"